Incydenty, w których pracownik ochrony (ochroniarz) używa nadmiernej siły wobec osoby postronnej, niestety się zdarzają. Dotyczy to różnych miejsc – od klubów nocnych i pubów, przez sklepy i centra handlowe, po koncerty, imprezy sportowe, a nawet transport publiczny czy budynki biurowe. Choć zadaniem ochroniarzy jest zapewnienie bezpieczeństwa i porządku, nadgorliwa interwencja może przekroczyć dopuszczalne granice i przerodzić się w bezprawną przemoc. W Wielkiej Brytanii obowiązują ścisłe zasady dotyczące użycia siły przez prywatną ochronę. Gdy te zasady zostają złamane, poszkodowana osoba ma prawo dochodzić sprawiedliwości – zarówno na drodze karnej (pociągając sprawcę do odpowiedzialności), jak i cywilnej (żądając odszkodowania za doznane krzywdy). Niniejszy trzyczęściowy (z uwagi na rozległość informacji) artykuł kompleksowo omawia prawa ofiar pobicia przez ochroniarza w kontekście prawnym UK, wyjaśnia kiedy interwencja przekracza dozwolone granice, jakie roszczenia przysługują poszkodowanym oraz jak wygląda procedura dochodzenia rekompensaty finansowej.

Kiedy interwencja ochroniarza przekracza dopuszczalne granice?

Ochroniarze – czy to na bramce klubu, patrolujący sklep, czy zabezpieczający koncert – mogą użyć siły fizycznej jedynie w granicach „rozsądnej konieczności”. W praktyce oznacza to, że siła powinna być użyta wyłącznie w obronie własnej lub innych osób, ewentualnie przy zatrzymaniu sprawcy przestępstwa, i to tylko w minimalnym stopniu niezbędnym do opanowania sytuacji. Każdy przypadek użycia siły musi być współmierny do zagrożenia. Przekroczenie tych granic następuje, gdy ochroniarz stosuje przemoc, mimo że sytuacja tego nie wymaga, lub używa środków nieadekwatnych (np. zadaje dotkliwe ciosy osobie, która nie stawia oporu).

W Wielkiej Brytanii prawo pozwala osobie prywatnej (w tym pracownikowi ochrony) na ujęcie obywatelskie podejrzanego o poważne przestępstwo, ale tylko w określonych okolicznościach. Ustawa o Policji i Dowodach w Sprawach Karnych z 1984 r. (PACE) sekcja 24A stanowi, że osoba niebędąca policjantem może dokonać aresztu obywatelskiego wyłącznie w przypadku popełnienia lub próby popełnienia tzw. przestępstwa podlegającego aktowi oskarżenia (indictable offence)​. Co ważne, nawet wtedy wolno użyć tylko niezbędnej, proporcjonalnej siły. Jeśli interwencja dotyczy drobnego wykroczenia lub naruszenia regulaminu (np. pozostawania na terenie prywatnym po wezwaniu do opuszczenia go) – ochroniarz nie ma prawa stosować przemocy przekraczającej zwykłe wyproszenie osoby​. Innymi słowy, sytuacje, które nie stanowią realnego zagrożenia ani poważnego przestępstwa, nie usprawiedliwiają siłowych działań ochrony.

Przykładem przekroczenia dopuszczalnych granic może być zdarzenie w ośrodku wypoczynkowym Butlins w UK. Ochrona zażądała, by pewna kobieta opuściła teren sali (mimo że nie zakłócała porządku), a gdy ta zaprotestowała, kilku ochroniarzy obezwładniło ją w brutalny sposób – wykręcono jej rękę, przewrócono na ziemię chwytem przypominającym sztuki walki i przytrzymano siłą, powodując obrażenia i ogromny stres [2]​. Taka przemoc była całkowicie nieuzasadniona i bezprawna, ponieważ kobieta nie popełniała żadnego czynu zabronionego ani nie stwarzała zagrożenia​. W momencie, gdy działanie ochroniarza wykracza poza odpieranie realnego zagrożenia i staje się agresją samą w sobie, mamy do czynienia z niedopuszczalnym pobiciem.

Prawa osoby poszkodowanej

Osoba poszkodowana wskutek nadmiernej interwencji ochroniarza ma w Wielkiej Brytanii szereg praw, które chronią ją zarówno na gruncie prawa karnego, jak i cywilnego. Najważniejsze uprawnienia ofiary to m.in.:

• Prawo do bezpieczeństwa i nietykalności cielesnej – Każdy ma prawo nie być arbitralnie szarpany czy bity. Gdy ochroniarz narusza to prawo, ofiara staje się pokrzywdzonym przestępstwem assault (napadu, pobicia) i może domagać się ochrony prawnej.
• Zawiadomienie policji o przestępstwie – Poszkodowany ma prawo (a wręcz powinien) wezwać policję i zgłosić, że doszło do ataku. Pobicie w UK, nawet dokonane przez pracownika ochrony, stanowi przestępstwo. Policja ma obowiązek przyjąć zgłoszenie i przeprowadzić dochodzenie. Ofiara ma prawo złożyć zeznania, a jeśli są dowody (np. nagranie incydentu, świadkowie), policja może aresztować ochroniarza i przekazać sprawę prokuraturze.
• Wniesienie oskarżenia i udział w postępowaniu karnym – Jeżeli prokuratura (Crown Prosecution Service) postawi ochroniarzowi zarzuty karne (np. assault occasioning actual bodily harm – napaść powodująca uszkodzenie ciała, czy grievous bodily harm – ciężkie uszkodzenie ciała, w zależności od obrażeń), ofiara występuje w procesie jako świadek pokrzywdzony. Ma prawo do informacji o przebiegu sprawy, do złożenia oświadczenia ofiary (Victim Personal Statement) opisującego skutki zdarzenia, a po skazaniu sprawcy – może wnosić o nałożenie na niego przez sąd obowiązku wypłaty odszkodowania.
• Żądanie odszkodowania w procesie karnym – Jeśli sprawca zostanie skazany, sąd karny może orzec na rzecz ofiary compensation order, czyli nakazać sprawcy wypłatę określonej kwoty za wyrządzone szkody. O taką decyzję należy poprosić – ofiara powinna przekazać policji informacje o poniesionych stratach i urazach, aby prokurator mógł wnieść w sądzie o przyznanie odszkodowania​. Trzeba jednak pamiętać, że wysokość takiego odszkodowania jest ograniczona możliwościami finansowymi sprawcy i zależy od wyroku (np. jeśli ochroniarz trafi do więzienia, zazwyczaj nie nakazuje mu się dużych wypłat)​ [1]. Sąd może przyznać rekompensatę za uszkodzenia ciała, straty materialne, utracone dochody, ból i cierpienie itp.​, ale w praktyce kwoty te bywają symboliczne, zwłaszcza gdy sprawca nie ma majątku.
• Roszczenie cywilne o odszkodowanie – Niezależnie od postępowania karnego (albo zamiast niego), poszkodowany ma prawo wystąpić na drogę cywilnoprawną przeciwko sprawcy i innym odpowiedzialnym podmiotom. Jest to kluczowe prawo ofiary: domaganie się odszkodowania za doznane krzywdy i straty materialne. Droga cywilna umożliwia uzyskanie pełnej rekompensaty, często znacznie wyższej niż w procesie karnym, szczególnie jeśli odpowiedzialność ponosi firma zatrudniająca ochroniarza (ubezpieczona od takich wypadków). Poniżej szczegółowo opisujemy podstawy prawne takiego roszczenia oraz procedurę.
• Prawo do pomocy prawnej i medycznej – Ofiara ma prawo zasięgnąć porady prawnej (np. u adwokata lub radcy prawnego specjalizującego się w sprawach o pobicie/naruszenie nietykalności) oraz do opieki medycznej i psychologicznej. Dokumentacja medyczna obrażeń będzie istotnym dowodem w dochodzeniu odszkodowania. W wielu przypadkach koszty pomocy prawnej na etapie cywilnym mogą być pokryte w modelu no win, no fee (honorarium prawnika płatne z uzyskanego odszkodowania). Ponadto ofiara przemocy może korzystać z organizacji wspierających poszkodowanych (Victim Support itp.).
• Zachowanie dowodów – Poszkodowany ma prawo zabezpieczyć dowody zajścia: może poprosić o zapis z kamer monitoringu (CCTV) z miejsca zdarzenia, zebrać dane kontaktowe świadków, robić zdjęcia obrażeń itp. Warto jak najszybciej zgłosić właścicielowi obiektu (np. kierownictwu klubu czy sklepu) żądanie zachowania nagrań z monitoringu, aby nie zostały nadpisane – często stanowią one kluczowy dowód w sprawie.

Świadomość powyższych praw jest istotna – ofiara ma nie tylko prawo, ale i realną możliwość pociągnięcia ochroniarza do odpowiedzialności i uzyskania rekompensaty za wyrządzone szkody. W kolejnych częściach omawiamy, na jakiej podstawie prawnej można domagać się odszkodowania, kto może za to odpowiadać oraz jak krok po kroku dochodzić swoich roszczeń.

Podstawy prawne roszczeń o odszkodowanie za pobicie

Nadmierna przemoc ze strony ochroniarza stanowi naruszenie prawa, które rodzi odpowiedzialność cywilną. W kontekście brytyjskiego prawa deliktów (tort law) poszkodowany może oprzeć swoje roszczenia na kilku podstawach prawnych, w zależności od charakteru zdarzenia. Do najważniejszych należą:

• Assault / Battery (napaść i pobicie) – W języku angielskim assault oznacza bezprawne zamachnięcie się lub groźbę użycia siły, a battery oznacza bezprawne zastosowanie przemocy fizycznej wobec osoby. W praktyce jednak oba terminy używane są łącznie na określenie fizycznego ataku. Jeżeli ochroniarz uderzył, popchnął lub w inny sposób wyrządził bezprawnie szkodę fizyczną poszkodowanemu, stanowi to delikt (czyn niedozwolony), za który można żądać odszkodowania. Wystarczy wykazać, że doszło do umyślnego naruszenia nietykalności cielesnej ofiary – np. cios, szarpnięcie, zastosowanie duszenia czy innej przemocy – bez prawnego usprawiedliwienia. Szkodę nie musi stanowić poważny uszczerbek na zdrowiu; nawet ból, drobne obrażenia czy samo upokorzenie związane z naruszeniem nietykalności są podstawą do roszczeń. Odszkodowanie obejmie zadośćuczynienie za ból i cierpienie oraz ewentualne koszty leczenia. W pozwie cywilnym najczęściej zarzuca się sprawcy właśnie assault and battery – czyli po prostu pobicie.
• False imprisonment (bezprawne pozbawienie wolności) – Ta podstawa znajdzie zastosowanie, jeśli ochroniarz uniemożliwił poszkodowanemu swobodne opuszczenie miejsca lub go nielegalnie zatrzymał, np. zamykając w pokoju ochrony, przytrzymując siłą przez dłuższy czas, skute go kajdankami bez podstawy prawnej itp. False imprisonment nie wymaga, by ofierze wyrządzono obrażenia fizyczne – chodzi o sam fakt niezgodnego z prawem uwięzienia lub zatrzymania. Przykładowo, jeśli ochrona sklepu zatrzyma klienta podejrzewając kradzież, ale bez wezwania policji i bez uzasadnienia przetrzymuje go siłą w magazynie przez godzinę, jest to właśnie false imprisonment. W opisanej wcześniej sprawie w Butlins, gdy kobietę wbrew jej woli odciągnięto od dziecka i zaciągnięto do budki ochrony, można to kwalifikować jako bezprawne pozbawienie wolności – nie popełniła ona bowiem żadnego czynu uzasadniającego areszt obywatelski​. Za takie zachowanie ofiara może dochodzić zadośćuczynienia za strach, upokorzenie i naruszenie wolności osobistej.
• Negligence / Breach of duty of care (zaniedbanie obowiązku opieki) – Choć wiele przypadków pobicia przez ochronę to działania celowe, istnieje też możliwość sformułowania pozwu w oparciu o zarzut zaniedbania. Każda firma ochroniarska i jej pracownicy mają obowiązek zachowania należytej ostrożności wobec klientów i osób, z którymi wchodzą w interakcje. Jeśli ochroniarz wskutek niedbalstwa lub nieumiejętnego działania spowodował szkodę, może to być traktowane jako naruszenie tego obowiązku. Przykładowo, gdy interwencja była co prawda zasadna, ale wykonana w rażąco nieprofesjonalny sposób (np. ochroniarz nie miał przeszkolenia i przez nieumiejętny chwyt doprowadził do złamania ręki osoby, którą wyprowadzał), można podnosić zarzut, że firma ochroniarska zaniedbała należyte przeszkolenie pracownika – co stanowiło naruszenie obowiązku opieki nad bezpieczeństwem klientów. W praktyce jednak, jeśli doszło do intencjonalnej przemocy, sprawę łatwiej zakwalifikować jako assault/battery. Zarzut niedbalstwa bywa ewentualnie dodawany jako alternatywa.
• Breach of human rights (naruszenie praw człowieka) – W pewnych rzadkich sytuacjach, jeśli sprawa dotyczy np. ochrony w instytucji publicznej, ofiara mogłaby powołać się także na naruszenie praw zagwarantowanych Europejską Konwencją Praw Człowieka (np. art. 3 zakaz nieludzkiego traktowania). Z reguły jednak w kontekście prywatnych ochroniarzy w klubach czy sklepach, ścieżka ta nie jest bezpośrednio stosowana – pozostają klasyczne roszczenia deliktowe.

Wszystkie powyższe podstawy mogą być przytoczone w pozwie o odszkodowanie przeciwko odpowiedzialnym osobom/podmiotom. Warto zaznaczyć, że roszczenia te kieruje się nie tylko wobec samego ochroniarza, lecz często przede wszystkim wobec jego pracodawcy lub zleceniodawcy – o czym poniżej. Jeśli ochroniarz działał w ramach swoich obowiązków służbowych, to zwykle jego firma będzie ponosić odpowiedzialność finansową za skutki napaści​. Krótko mówiąc, poszkodowany może żądać, aby podmiot zatrudniający lub nadzorujący tego ochroniarza wypłacił należne odszkodowanie za pobicie (assault), false imprisonment czy inne delikty.

Choć podstawy prawne roszczeń o odszkodowanie za pobicie– takie jak assault, false imprisonment czy breach of duty of care – dają ofiarom solidny grunt do dochodzenia swoich praw, kluczowe pytanie brzmi: kto konkretnie powinien ponieść odpowiedzialność za działania ochroniarza? Czy jest to wyłącznie osoba, która dopuściła się przemocy, czy również firma, która ją zatrudniała – a może zleceniodawca? W kolejnej części artykułu przyjrzymy się bliżej temu, jak działa odpowiedzialność zastępcza (vicarious liability), jakie znaczenie ma relacja między ochroniarzem a jego pracodawcą oraz jak w praktyce wygląda proces dochodzenia odszkodowania – od zgłoszenia zdarzenia po działania prawne.