Każdego roku tysiące pracowników w Wielkiej Brytanii pada ofiarą chorób zawodowych, które często rozwijają się po latach pracy w szkodliwych warunkach. Dla polskich pracowników stanowiących jedną z najliczniejszych grup narodowościowych na brytyjskim rynku pracy, zrozumienie systemu odszkodowań za choroby zawodowe jest kluczowe dla ochrony swoich praw i zdrowia. W sytuacji gdy zdrowie szwankuje z powodu warunków pracy, brytyjski system prawny oferuje kompleksową ochronę i różnorodne ścieżki dochodzenia odszkodowania.

Według najnowszych danych Health and Safety Executive, w roku 2023/24 aż 1,7 miliona pracowników w Wielkiej Brytanii cierpiało z powodu chorób związanych z pracą. Statystyka ta pokazuje skalę problemu, który dotyka nie tylko pracowników fizycznych, ale również osoby zatrudnione w biurach, służbie zdrowia czy edukacji. System odszkodowań w UK został zaprojektowany tak, aby zapewnić wsparcie finansowe wszystkim poszkodowanym, niezależnie od branży czy charakteru wykonywanej pracy.

Czym dokładnie są choroby zawodowe i kto może ubiegać się o odszkodowanie

Choroby zawodowe to schorzenia wywołane bezpośrednio przez warunki pracy lub substancje, z którymi pracownik miał kontakt podczas wykonywania swoich obowiązków. W przeciwieństwie do wypadków przy pracy, które często mają charakter nagły i dramatyczny, choroby zawodowe rozwijają się stopniowo, czasem przez wiele lat. To właśnie ta cecha sprawia, że są one szczególnie podstępne i często diagnozowane dopiero wtedy, gdy wyrządziły już znaczące szkody w organizmie.

Brytyjski system prawny rozpoznaje ponad 70 różnych chorób zawodowych, które kwalifikują się do odszkodowania w ramach Industrial Injuries Scheme. Lista ta obejmuje zarówno dobrze znane schorzenia jak astma zawodowa czy uszkodzenia słuchu spowodowane hałasem, jak i rzadsze przypadki zatruć chemicznych czy nowotworów związanych z ekspozycją na określone substancje. Kluczowym elementem jest udowodnienie związku przyczynowego między wykonywaną pracą a rozwojem choroby, co w niektórych przypadkach może być wyzwaniem wymagającym ekspertyzy medycznej.

Statystyki pokazujące skalę problemu wśród polskich pracowników

Społeczność polska w Wielkiej Brytanii liczy obecnie około 743 tysięcy osób według danych z 2024 roku, co czyni ją jedną z najliczniejszych grup narodowościowych w kraju. Co szczególnie istotne z perspektywy chorób zawodowych, ponad połowa Polaków w UK pracuje w zawodach fizycznych, a 21% jest zatrudniona w sektorze produkcji i przemysłu. Te branże charakteryzują się podwyższonym ryzykiem wystąpienia chorób zawodowych ze względu na kontakt z substancjami chemicznymi, pyłami, hałasem i innymi czynnikami szkodliwymi.

Dodatkowo około 10% Polaków pracuje w sektorach takich jak opieka zdrowotna i społeczna, transport i logistyka oraz budownictwo – wszystkie te branże wiążą się ze specyficznymi zagrożeniami dla zdrowia. W budownictwie szczególnym problemem pozostaje ekspozycja na azbest, mimo że jego stosowanie zostało zakazane w 1999 roku. Pracownicy remontujący starsze budynki nadal mogą być narażeni na kontakt z tym niebezpiecznym materiałem.

Czy wiesz, że…

Mesothelioma – rak wywołany azbestem – może rozwinąć się nawet 40-50 lat po ekspozycji? To właśnie dlatego brytyjski system odszkodowań uwzględnia tak długi okres między narażeniem a diagnozą. Średnia długość życia od momentu diagnozy mezoteliomy wynosi zaledwie 8-9 miesięcy, co sprawia, że szybkie uzyskanie odszkodowania jest kwestią krytyczną. W odpowiedzi na tę sytuację rząd brytyjski ustanowił specjalny schemat wypłat, który gwarantuje odszkodowanie w wysokości 123 tysięcy funtów dla osób, które nie mogą znaleźć odpowiedzialnego pracodawcy lub jego ubezpieczyciela.

System Industrial Injuries Disablement Benefit – podstawa wsparcia dla chorych

Industrial Injuries Disablement Benefit (IIDB) stanowi fundament systemu wsparcia dla osób cierpiących na choroby zawodowe w Wielkiej Brytanii. Jest to świadczenie nieopodatkowane, wypłacane bez względu na składki ubezpieczeniowe czy dochody beneficjenta. Maksymalna kwota świadczenia w roku 2024/25 wynosi 221,50 funtów tygodniowo dla osób z 100% niepełnosprawnością.

System IIDB działa na zasadzie “no-fault”, co oznacza, że nie trzeba udowadniać winy pracodawcy. Wystarczy wykazać, że choroba powstała w związku z wykonywaną pracą. To szczególnie ważne dla pracowników, którzy zmieniali pracodawców lub pracowali dla firm, które już nie istnieją. Ocena stopnia niepełnosprawności przeprowadzana jest przez niezależnego lekarza na skali od 1 do 100%, przy czym świadczenie wypłacane jest zazwyczaj od 14% niepełnosprawności wzwyż.

Proces ubiegania się o IIDB został zaprojektowany tak, aby był jak najprostszy dla osoby chorej. Nie wymaga się zatrudnienia prawnika ani ponoszenia żadnych kosztów. Wniosek można pobrać ze strony rządowej lub otrzymać telefonicznie, a następnie przesłać pocztą do odpowiedniego biura. Decyzja zazwyczaj wydawana jest w ciągu kilku tygodni, choć ostatnio odnotowano wydłużenie czasów oczekiwania.

Droga przez roszczenia cywilne – gdy można udowodnić zaniedbanie pracodawcy

Równolegle do świadczeń państwowych, pracownicy mają prawo dochodzić odszkodowania na drodze cywilnej, jeśli potrafią udowodnić, że pracodawca zaniedbał swoje obowiązki w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Zgodnie z prawem cywilnym, jeśli ktoś został ranny lub zachorował przez zaniedbanie pracodawcy, może ubiegać się o odszkodowanie. To całkowicie odrębna ścieżka od IIDB i może przynieść znacznie wyższe kwoty odszkodowania.

W przypadku roszczeń cywilnych kluczowe jest udowodnienie trzech elementów: obowiązku opieki ze strony pracodawcy, naruszenia tego obowiązku oraz szkody wynikającej bezpośrednio z tego naruszenia. Pracodawcy w UK są prawnie zobowiązani do posiadania ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej (Employers’ Liability Insurance), które pokrywa koszty takich odszkodowań.

Ważnym aspektem jest termin przedawnienia – generalnie pracownik ma trzy lata od daty wypadku lub od momentu uświadomienia sobie związku choroby z pracą na złożenie roszczenia. Dla chorób o długim okresie latencji, takich jak choroby związane z azbestem, termin ten liczony jest od momentu diagnozy lub uświadomienia sobie związku choroby z wcześniejszą ekspozycją zawodową.

Specjalistyczne schematy odszkodowawcze dla najpoważniejszych przypadków

Poza ogólnym systemem IIDB i roszczeniami cywilnymi, brytyjski system prawny przewiduje szereg specjalistycznych schematów dla osób cierpiących na szczególnie ciężkie choroby zawodowe w UK. Diffuse Mesothelioma Payment Scheme (DMPS) jest prawdopodobnie najważniejszym z nich. Od kwietnia 2014 roku schemat ten wypłacił łącznie 304,7 miliona funtów dla 2,170 beneficjentów.

DMPS został stworzony specjalnie dla osób, które nie mogą dochodzić odszkodowania na drodze cywilnej, ponieważ ich pracodawca już nie istnieje, a ubezpieczyciel nie może być zlokalizowany. Średnia wypłata w ramach tego schematu w roku 2023/24 wyniosła 139,000 funtów. Schemat jest finansowany przez składki płacone przez branżę ubezpieczeniową, co stanowi przykład solidarności społecznej w obliczu tragedii indywidualnych.

Dodatkowo funkcjonuje schemat wypłat jednorazowych na podstawie ustawy z 1979 roku (Pneumoconiosis etc. Workers’ Compensation Act), który obejmuje szereg chorób pyłowych płuc, w tym pylicę płuc, azbestozę i mezoteliomę. Ten schemat również nie wymaga udowadniania winy pracodawcy i jest dostępny dla osób, które nie mogą uzyskać odszkodowania w inny sposób.

Czy wiesz, że…

pracownicy budowlani stanowią grupę najwyższego ryzyka zachorowania na choroby związane z azbestem? Mimo że azbest został zakazany w UK w 1999 roku, co czwarty pracownik budowlany w Wielkiej Brytanii jest narażony na kontakt z potencjalnie śmiertelnym azbestem każdego tygodnia. Dzieje się tak, ponieważ azbest był powszechnie stosowany w budownictwie do lat 80. i nadal znajduje się w wielu starszych budynkach. Pracownicy wykonujący remonty, rozbiórki czy nawet drobne naprawy mogą nieświadomie narazić się na wdychanie włókien azbestowych.

Praktyczne aspekty składania wniosku o odszkodowanie

Pierwszym krokiem w procesie ubiegania się o odszkodowanie jest właściwa dokumentacja medyczna. Kluczowe jest uzyskanie diagnozy od lekarza specjalisty, który potwierdzi związek choroby z wykonywaną pracą. W przypadku niektórych schorzeń, jak mezotelioma czy rak płuc związany z azbestem, związek ten jest zazwyczaj oczywisty. Dla innych chorób może być konieczne przeprowadzenie bardziej szczegółowej analizy historii zatrudnienia i narażenia zawodowego.

Ważne jest zgromadzenie całej dokumentacji związanej z historią zatrudnienia – umów o pracę, świadectw pracy, a nawet zeznań współpracowników, którzy mogą potwierdzić warunki pracy. W przypadku chorób o długim okresie latencji może to być wyzwanie, ale organizacje wspierające osoby chore często pomagają w odtworzeniu historii zawodowej.

Dla pracowników, którzy są członkami związków zawodowych, dostępna jest bezpłatna pomoc prawna. Związki zawodowe mogą zlecić prawnikom podjęcie działań prawnych w imieniu pracownika, przy czym pracownik nie ponosi z tego tytułu żadnych kosztów. To znacząca przewaga, szczególnie dla pracowników obawiających się kosztów postępowania sądowego.

System brytyjski przewiduje również wsparcie dla rodzin osób, które zmarły z powodu choroby zawodowej. Jeśli osoba uprawniona do IIDB zmarła przed złożeniem wniosku, członek rodziny może złożyć wniosek w jej imieniu. Podobnie w przypadku schematów związanych z azbestem – członkowie rodziny mogą ubiegać się o odszkodowanie, jeśli ich bliski zmarł na mezoteliomę lub inną chorobę związaną z azbestem.

To szczególnie ważne w kontekście chorób o szybkim przebiegu, gdzie pacjent może nie zdążyć złożyć wszystkich niezbędnych dokumentów przed śmiercią. System został zaprojektowany tak, aby śmierć ofiary nie pozbawiała rodziny prawa do odszkodowania, które mogłoby pomóc w pokryciu kosztów pogrzebu, utraconych dochodów czy opieki medycznej.

Rola profesjonalnej pomocy prawnej

Pomimo rozbudowanego systemu wsparcia, osoby ubiegające się o odszkodowanie napotykają na różne wyzwania. Według danych Mesothelioma UK, czas oczekiwania na rozpatrzenie wniosku o IIDB wydłużył się z 24 dni w okresie lipiec-wrzesień 2022 do 48 dni w październiku-grudniu 2023. Dla osób z chorobami o złym rokowaniu, każdy dzień oczekiwania ma znaczenie.

Dodatkowo, zmieniający się rynek pracy, z rosnącą liczbą samozatrudnionych i pracowników na umowach zero-hours, stawia nowe wyzwania przed systemem odszkodowań. System IIDB obejmuje tylko pracowników zatrudnionych na umowę o pracę, wyłączając osoby samozatrudnione. W miarę jak coraz więcej Polaków w UK decyduje się na prowadzenie własnej działalności gospodarczej, kwestia ochrony przed chorobami zawodowymi staje się coraz bardziej złożona.

Choć wiele wniosków o świadczenia państwowe można złożyć samodzielnie, w przypadku skomplikowanych roszczeń cywilnych profesjonalna pomoc prawna może być nieoceniona. Specjaliści w dziedzinie chorób zawodowych znają wszystkie dostępne ścieżki odszkodowania i mogą pomóc zmaksymalizować otrzymaną kwotę. Wiele kancelarii oferuje usługi na zasadzie “No Win No Fee”, co oznacza, że klient nie ponosi kosztów w przypadku przegranej sprawy.

Warto podkreślić, że pracodawca nie może zwolnić, zdyscyplinować, zdegradować ani zmienić warunków umowy pracownika w wyniku złożenia uzasadnionego roszczenia. To ważna ochrona prawna, która powinna zachęcać pracowników do dochodzenia swoich praw bez obawy o utratę pracy.

Brytyjski system odszkodowań za choroby zawodowe jest jednym z najbardziej kompleksowych na świecie. Oferuje wielopoziomową ochronę – od podstawowych świadczeń państwowych przez roszczenia cywilne po specjalistyczne schematy dla najcięższych przypadków. Dla polskich pracowników, którzy stanowią znaczącą część brytyjskiej siły roboczej, znajomość tego systemu jest kluczowa.

Najważniejsze jest działanie bez zbędnej zwłoki – czy to w przypadku diagnozy choroby, czy pierwszych objawów mogących wskazywać na problem zdrowotny związany z pracą. System został zaprojektowany tak, aby wspierać pracowników, ale wymaga od nich aktywności w dochodzeniu swoich praw. Z pomocą związków zawodowych, organizacji wspierających czy profesjonalnych prawników, nawet najbardziej skomplikowane przypadki mogą zakończyć się pomyślnie.

Pamiętajmy, że zdrowie jest najważniejsze, a system odszkodowań istnieje po to, aby zapewnić godne życie osobom, które ucierpiały wykonując swoją pracę. Dla społeczności polskiej w UK, często pracującej w trudnych warunkach i narażonej na różnorodne zagrożenia zawodowe, ta wiedza może okazać się bezcenna.

Źródła i odniesienia:

• Health and Safety Executive – Statystyki chorób zawodowych
• Industrial Injuries Disablement Benefit – Oficjalna strona rządowa
• Diffuse Mesothelioma Payment Scheme – Raport roczny
• 2024 Survey of the Polish Community in the UK
• Citizens Advice – Poradnik o odszkodowaniach
• HSE – Prawo cywilne w miejscu pracy
• Parlament UK – Regulacje dotyczące mezoteliomy
• Odszkodowania za choroby zawodowe w UK – Optimal Solicitors